PGOS_transparant.png "Protestantse Gemeente te Oost Souburg"){kind=spacer}
Geschiedenis
2015_12_27_17.08.36.jpg) Het is 25 februari 2007. Zingend trekt de Protestantse Gemeente naar de prachtig gerestaureerde Open Haven. De kerkgangers hebben een vijgenboom bij zich, die in de kerktuin wordt geplant en gaat genieten van de warmte van een zonnige zuidmuur. Na de restauratie is de Stichting Vrienden van de Historische Kerk Souburg opgericht, waarmee de Open Haven als het ware teruggaat naar de Souburgers, die er ieder op hun eigen manier van kunnen genieten, er om zich heen kunnen kijken met het besef dat de oude stenen een verhaal vertellen. Een verhaal over de wederopbouw in de 16e eeuw, toen de kerk een ruïne was geworden. Toen hielp de hele dorpsgemeenschap bij de wederopbouw van die ruïne, nu kan die gemeenschap er opnieuw van genieten. De geschiedenis van dat monument gaat terug tot de dertiende eeuw of wellicht nog eerder. Maar hoe het allemaal begon, weten we niet precies. We kunnen er wel een slag naar slaan, geholpen door de oude geschriften van nijvere monniken. Dan zou het verhaal van de Historische Kerk Souburg als volgt kunnen beginnen. Een Vaste Burcht
| ||
| terug | ||
Wat een bedrijvigheid in de eerste helft van de 13e eeuw, op een steenworp van de burchtring van Souburg. Monniken in witte pij laden een kar af. Op die kar liggen grote brokken natuursteen die afkomstig zijn van een Vlaams schip. Die stenen komen uit Doornik, waar de Schelde zijn lange loop richting Noordzee begint. Ze zijn nodig voor het afwerken van het metselwerk van kloostermoppen voor een nieuwe kerk.
We maken een gedachtesprong in de tijd en gaan ruim 750 jaar vooruit. We komen dan in 2006 en zien Archeologisch Adviesbureau RAAP bezig met een onderzoek naar de geschiedenis van de kerk in Souburg. Bij het onderzoek van de bodem worden resten van fundamenten aangetroffen. Zouden die kunnen duiden op een vroegere kapel? In het onderzoeksrapport staat dat de aanwezigheid van resten van een kerk of kapel van vóór 1247 niet geheel kan worden uitgesloten.
Volgens de overlevering brengt de heilige Willibrord al in de zevende eeuw het christelijk geloof naar Walcheren. Historici maken melding van een Mariaklooster op de plaats van de kerk aan het Souburgse Oranjeplein. Abraham Jacob van der Aa schrijft: “Deze voormalige heerlijk-heid is een der oudste gedeelten van het eiland Walcheren, en met regt kan men veronderstel-len, dat op dezen grond, het eerste christe-lijke bedehuis van Walcheren heeft gestaan en wel reeds in de tiende eeuw.”
Hoe ziet die kerk er in 1250 uit? Dat weten we niet precies, maar aan de hand van de vorm van de fundamenten van de huidige kerk kunnen we daar wel een slag naar slaan. Die vorm is grotendeels het resultaat van de vernieuwing na de Beeldenstorm in 1566. De steunberen op de hoeken van de torens zijn volgens Spijkerboer kenmerkend voor de Scheldegotiek: “zwaar maar niet plomp, vernieuwend maar niet gewaagd, monumentaal maar niet protserig.”
Spijkerboer noemt de oorspronkelijke kerk - een driebeukig gebouw met een verhoogd middenschip zonder transept - een pseudo-basiliek. De later dichtgemetselde in- en uitgang bevinden zich oorspronkelijk aan de noord- en zuidzijde.
Op 31 oktober 1517 timmert Maarten Luther zijn 95 stellingen tegen de kerkdeur van de slotkerk in Wittenberg. Zijn ideeën vinden weerklank en leiden tot fel verzet tegen de hegemonie van de geestelijkheid en wreedheden van de inquisitie. Dat ontaardt in 1566 tot de Beeldenstorm. Op 22 augustus worden er in Middelburgse kerken vernielingen aangericht en binnen enkele weken zijn er op Walcheren vierhonderd kerken en kloosters geplunderd.
Ook de kerk in Oost-Souburg wordt flink beschadigd en het beeld van Onze Lieve Vrouwe van de Toren gaat verloren, evenals de ‘eeuwig brandende’ lamp. Adriaen de Deckere is als schout verantwoordelijk voor het handhaven van de orde, maar grijpt niet in.
De genadeklap krijgt de Souburgse kerk tijdens het beleg van Middelburg van 1572 tot ’74 door de geuzen, want Middelburg blijft na de inname van Den Briel aan de kant van de Span-jaarden. Er wordt in de stad gruwelijk geleden, want daar “was de Honger zoo groot, dat van den laatsten Kerst-dag des jaars 1573 tot de Overgaave (…) in Middelburg gestorven waren 1566 Persoonen.” In de Souburgse kerk vinden niet erg zachtzinnige geuzentroepen een afgedwongen onderdak, zodat de door de Beeldenstorm gehavende kerk nog verder wordt geruïneerd. De eens zo trotse pseudo-basiliek verandert in een leeggeroofde huls van afgebrokkelde buitenmuren zonder dak, echter nog wel met een - zij het gehavende - toren.
Marinus Gillisz krijgt opdracht “totte optimmering van der kercke van Oosterzoubburch”.
Als de Tachtigjarige Oorlog met de Vrede van Munster wordt beëindigd, breken er voor Souburg en zijn kerk rustiger tijden aan. Er wordt nog enkele eeuwen in de kerk begraven, voor zover daar nog plaats is. Van diverse zerken zijn de inscripties nog te lezen, bijvoorbeeld:
Omstreeks 1880 schrijft Jacobus Craandijk: “De kerk, in 1250 gesticht en dus sinds lang niet meer de kapel uit de 10de eeuw, maar niettemin oud en aanzienlijk, is met ‘portland’ bepleisterd en de grafteekens van de vice-admiralen de Smit van den Broecke en Verdoor-en, op het kerkhof daaromheen, onderscheiden zich meer door eenvoudigheid, dan door kunstwaarde.” Die beroemdheden van toen hebben op de begraafplaats van onze kerk hun eeuwige rust gevonden.
Eind achttiende eeuw aanvaardt de Souburgse kerk een kerkzegel met de wapenspreuk “Repos ailleurs” - Rust elders - van Philips van Marnix van Sint Aldegonde. Die woonde in de 16e eeuw op zijn kasteel in West-Souburg en heeft daar de psalmen berijmd en een deel van de bijbel vertaald.
In de Franse tijd krijgt Vlissingen zware Napoleontische verdedigings-werken om de Schelde te vrijwaren van een Engelse invasie. Toch gaan op 30 juli 1809 bijna veertigduizend Engelse manschappen aan land. Op zondag 12 augustus krijgt Vlissingen een zwaar bombardement te verduren, waarbij het prachtige stadhuis in een ruïne verandert. De Engelsen gaan lijden aan wat de “Walcherse koorts” wordt genoemd, zodat de Souburgse kerk verandert in een noodziekenhuis. Voor de zoveelste keer gaat het meubilair in de Souburgse kerk verloren.
Geen kerk zonder mensen. De notulen van de kerkenraad laten zien hoe intensief de kerk in de 18e en 19e eeuw betrokken is bij het wel en wee van het kerkvolk. Een van de belangrijkste kwesties is wie er gerechtigd zijn aan het Heilig Avondmaal deel te nemen. We lezen bijvoorbeeld “...dat Jocomijntje (...) om gegeven ergernis wegens te vroegtijdig in de kraam komen voor ditmaal geordonneerd is zich van des H. tafel te onthouden.” Ook moet de kerkenraad samen met de ambachtsheer en de schout of schepen beslissen of leraren en kosters geschikt zijn voor hun ambt. Zo wordt er gerapporteerd dat het college “... de blijken en bewijzen gezien en verstaan hebbend van (...) bekwaamheeden in ’t schrijven, cijferen (…) aan hem vergund ’t schoolmeester, en kosterambt...”
In 1832 worden de kerkelijke gemeenten van Oost- en West-Souburg samengevoegd en het volgende jaar wordt de bouwvallige kerk van West-Souburg afgebroken. De preekstoel uit de gesloopte kerk krijgt in de Oost-Souburgse kerk een nieuwe toekomst. Die kerk is in de winter ook erg koud en daarom besluit de kerkenraad in 1859 de kerkzaal te overkoepelen met een gestukadoord plafond.
Aan het eind van de 19e eeuw krijgt de kerkelijke gemeente ook te maken met de Doleantie, die leidt tot de oprichting van een gereformeerde kerk in Oost-Souburg per 27 februari 1891. Op 4 november van dat jaar neemt de Gereformeerde Kerk aan de Kanaalstraat een eigen gebouw in gebruik, waarvoor in 1932 een nieuw kerkgebouw in de plaats komt.
Op 30 november 1817 neemt de kerkelijke gemeente een door J.A. Becius geschonken kabinetorgel in gebruik. De firma Van Puffelen in Zaltbommel bouwt in 1874 voor 2230 gulden een veel groter orgel, dat aan de kant van de toren wordt geplaatst. Dat beschikt met één klavier en tien registers niet over een bijzonder uitgebreide dispositie. Wel heeft het een bijzonder mooie klank. Die beperkte dispositie heeft natuurlijk alles te maken met de financiële ruimte.
Het begin van de twintigste eeuw brengt allerlei technische vernieu-wingen die het comfort in de kerk verbeteren. Kaarsverlichting wordt vervangen door gasverlichting en er komt eindelijk verwarming. In 1920 verhuist het orgel naar de oostmuur boven de preekstoel. Het platform van het orgel wordt omgebouwd tot galerij met de torentrap als toegang. Daardoor wordt de kerk geschikt voor 490 kerkgangers. Ook wordt in1920 de gasverlichting vervangen door “electrische verlichting” welke “een groote verbetering is.”
Als de Tweede Wereldoorlog uitbreekt, wordt Souburg - voor de eerste keer –geëvacueerd. Op 17 mei bombarderen de Duitsers Middelburg waardoor het centrum met het prachtige stadhuis vervalt tot een troos-teloze spookstad. Na een Frans bombardement wordt de Souburgse kerk door het Duitse leger tijdelijk gebruikt voor het opnemen van oorlogsgewonden.
Als in september 1944 de haven van Antwerpen onbeschadigd in handen van het geallieerde leger valt, besluit het oppercommando Walcheren onder water te zetten. Na hevige bombardementen ont-staat er een gat in de dijk bij Westkapelle, en later ook in de dijken bij Vlissingen, Rammekens en Veere. Pas op 5 november bevrijden de Geallieerden Souburg. De kerk aan het Oranjeplein is de oorlog onbeschadigd doorgekomen, afgezien van gaten in het dak van de toren voor een mitrailleuropstelling.
Vlissingen wordt tijdens de invasie op Walcheren zwaar gebombardeerd. De mensen in Souburg die in oktober 1944 niet waren geëvacueerd, zoeken ’s nachts hun toevlucht in de kerk. Als begin november Souburg is bevrijd, worden de kerkdiensten alleen bij laag water gehouden, dus steeds op andere tijden. Rondom de kerk hebben de boeren hun kostbare werktuigen neergezet en ook kippen lopen er rond.
In 1961 is de verwarming in de kerk versleten en wordt de kerkgangers een extra gift gevraagd. Ook blijkt het later noodzakelijk het kerkdak te restaureren. Een groot deel van de kosten komt voor subsidie in aanmerking, maar de gemeente moet zelf voor 10 % ervan zorgen. Dus komen er allerlei acties, waar-onder de verkoop van leien met een fraai droogboeket.
In 1983 viert de Hervormde Gemeente Souburg het 400-jarig bestaan. Ter gelegenheid daarvan krijgt de kerk ‘feestverlichting’ in de vorm van twee koperen kroonluchters. Het orgel ondergaat ook een ingrijpende restauratie, waarbij de spreuk “Looft God” op het barokke front komt. In 1994 vindt er nog een orgelrestauratie plaats, want door hard stoken is de eikenhouten windlade gescheurd.
In 1987 wordt gemeenschapsruimte De Ark gebouwd. Van de bouwsom van ƒ. 600.000 neemt de kerkvoogdij een derde voor zijn rekening, de diaconie eveneens een derde en het resterende bedrag komt door acties ter beschikking. Later vinden asielzoekers er een tijdelijk onderdak, waarbij een team van 65 personen permanent in de weer is.
21-04-2024
om
09.30 uur 
